تفاوت دعاوی حقوقی و کیفری چیست؟ – مقایسه کامل و مراحل رسیدگی

برای افرادی که درگیر مسائل و پرونده‌ های حقوقی شده‌ اند درک مفاهیم این اهمیت ویژه‌ ای دارد. بسیاری از آنها هنگام مواجه شدن با مشکلات قانونی نمی‌دانند باید از چه مسیر وارد شد و چه روندی را انتخاب کنند. از جمله مهمترین این مفاهیم، تمایز میان دعاوی حقوقی و دعاوی کیفری است. عدم شناخت این تفاوت بنیادین می تواند منجر به سردرگمی در طرح دعوا، پیگیری نادرست و در نهایت عدم احقاق حق به شیوه مطلوب شود. در این مقاله از آرمیتا لگال قصد داریم به بررسی تفاوت دعاوی حقوقی و کیفری بپردازیم جوانب مختلف آنها را مقایسه کرده و مراحل رسیدگی به هر یک را تشریح کنیم.

چرا تمایز دعاوی حقوقی و کیفری اهمیت دارد؟

نظام حقوقی هر کشوری بر پایه قوانین و مقرراتی بنا شده است که روابط اجتماعی افراد را تنظیم و تخلفات احتمالی را مجازات می کند. در این میان زمانی که اختلافی میان افراد پیش می آید یا جرمی پدید می آید نیاز به مداخله مراجع قضایی بیش از پیش احساس می شود. 

اما آیا تمامی اختلافات و تخلفات به یک شیوه واحد رسیدگی می شوند؟ پاسخ قطعا خیر است. دعاوی حقوقی و کیفری هرچند هر دو در چارچوب دستگاه قضا مورد بررسی قرار می گیرند،اما از جهات متعددی از یکدیگر متمایز هستند. آگاهی از این تفاوت ها به شما کمک می کند تا:

• نوع دعوای خود را به درستی تشخیص دهید
• مرجع صالح رسیدگی را بشناسید 
• انتظارات واقع بینانه ای از فرآیند قضایی داشته باشید
• مراحل صحیح پیگیری دعوا را طی کنید 
• به نتیجه مطلوب تری دست یابید 

تفاوت دعاوی حقوقی و کیفری چیست؟

تعریف دعاوی حقوقی 

برای تفاوت دعاوی حقوقی و کیفری بهتر است هر کدام از آنها را به صورت جداگانه تعریف کنیم. دعاوی حقوقی به اختلافاتی گفته می شود که اساسا بر سر تضییع حقوق فردی یا منافع اشخاص حقیقی یا حقوقی، بدون آنکه الزاما جنبه جرم داشته باشد مطرح می شوند. هدف اصلی در دعاوی حقوقی جبران خسارت وارده به فرد زیان دیده یا اعاده وضعیت به حالت پیشین و یا الزام طرف مقابل به انجام تعهد است . در این نوع دعاوی منافع عمومی جامعه به طور مستقیم در خطر نیست و دستگاه قضا بیشتر نقش داور را برای حل اختلاف بین دو یا چند شخص خصوصی ایفا می کند.

مثال‌هایی از دعاوی حقوقی

• اختلافات ملکی و قراردادها
• مطالبه مهریه یا نفقه
• خسارت ناشی از قرارداد یا مسئولیت مدنی
• دعاوی مرتبط با شرکت‌ها و اشخاص حقوقی

مراحل رسیدگی به دعاوی حقوقی

رسیدگی به دعاوی حقوقی دارای مراحل مشخصی است که رعایت آن ها برای خواهان و خوانده الزامی است. این مراحل عبارتند از :

تهیه و تقدیم دادخواست: دعوای حقوقی با تقدیم دادخواست به دادگاه صالح آغاز می شود. دادخواست باید شامل مشخصات خواهان و خوانده ، خواسته، دلایل و مستندات و ارزش خواسته باشد . این مرحله نیازمند دقت بالا در تنظیم است.

ثبت و ارجاع: دادخواست پس از ثبت در دفتر خدمات الکترونیک قضایی یا دادگستری، به یکی از شعب دادگاه های عمومی حقوقی ارجاع می شود.

تبادل لوایح: پس از ارجاع نسخه ای از دادخواست برای خوانده ارسال می شود و به او مهلت داده می شود تا در صورت تمایل، لایحه دفاعیه خود را تقدیم کند. خواهان نیز ممکن است در پاسخ به لایحه خوانده ، لایحه تکمیلی ارائه دهد.

تعیین وقت رسیدگی و ابلاغ: دادگاه وقت رسیدگی را تعیین و به طرفین ابلاغ می کند تا در جلسه دادرسی حضور یابند.

جلسه رسیدگی: در این جلسه طرفین دعوا یا وکلای آن ها فرصت پیدا می کنند تا دفاعیات خود را شفاهی مطرح کرده،مدارک و مستندات جدید را ارائه دهند و به سؤالات قاضی پاسخ دهند. 

صدور رای بدوی: پس از اتمام رسیدگی، قاضی بر اساس محتویات پرونده، اظهارات طرفین و قوانین مربوطه،رای خود را صادر می کند. این رای ممکن است حکم به محکومیت خوانده،رد دعوای خواهان، یا قرار باشد.

تجدید نظرخواهی: در صورت عدم رضایت از رای بدوی هر یک از طرفین می توانند ظرف مهلت قانونی ، از طریق تقدیم دادخواست تجدیدنظر، به دادگاه تجدیدنظر استان اعتراض کنند. دادگاه تجدیدنظر مجدداً به پرونده رسیدگی کرده و رای قطعی را صادر می کند.

اجرای حکم: پس از قطعی شدن رای،محکوم له می تواند از طریق اجرائیه تقاضای اجرای حکم را بنماید . واحد اجرای احکام دادگستری مسئول اجرای حکم، مانند توقیف اموال، وصول مطالبات یا تخلیه ملک است.

اصلی ترین تفاوت دعاوی حقوقی و کیفری

دعاوی کیفری چیست؟ 

برای آگاهی از تفاوت دعاوی حقوقی و کیفری در این مرحله نیاز است تا مفهوم دعاوی کیفری نیز بررسی شود. دعوای کیفری به جرایمی مربوط می شود که علاوه بر اخلال در حقوق فردی، نظم عمومی جامعه را نیز بر هم می زنند . هدف اصلی در دعاوی کیفری،تعقیب مجرم،کشف حقیقت، اجرای عدالت و مجازات متناسب با جرم ارتکابی است تا بدین وسیله امنیت جامعه تامین و از تکرار جرم جلوگیری شود . در این نوع دعاوی،جنبه عمومی جرم پررنگ است و مدعی العموم به نمایندگی از جامعه، مسئول تعقیب و مجازات مجرم است،حتی اگر شاکی خصوصی از شکایت خود صرف نظر کند.

مثال‌هایی از دعاوی کیفری رایج

• سرقت و کلاهبرداری
• توهین و تهدید
• جرایم سایبری مانند هک و کلاهبرداری آنلاین
• نزاع و ضرب و جرح

مراحل رسیدگی به دعاوی کیفری

رسیدگی به دعاوی کیفری به دلیل ماهیت عمومی جرم و هدف آن که مجازات مجرم است دارای مراحل متفاوتی نسبت به دعاوی حقوقی است:

کشف جرم و اعلام به مراجع قضایی: جرم ممکن است توسط ضابطین دادگستری ، شاکی خصوصی از طریق تقدیم شکوائیه یا حتی گزارش مقامات رسمی کشف شود.

تحقیقات مقدماتی: این تحقیقات از طریق ضابطین دادگستری مثل نیروی انتظامی یا بازپرسی انجام و تکمیل می شود. 

صدور قرار نهایی در دادسرا: پس از اتمام تحقیقات، دادسرا یکی از قرارهای جلب به دادرسی ، قرار منع تعقیب و قرار موقوفی تعقیب را صادر می کند.

صدور کیفرخواست: در صورت صدور قرار جلب به دادرسی، دادستان با تنظیم کیفرخواست،پرونده را به دادگاه کیفری صالح ارسال می کند. کیفرخواست شامل مشخصات متهم، نوع جرم، دلایل و مستندات و تقاضای مجازات است.

جلسه رسیدگی در دادگاه کیفری: دادگاه وقت رسیدگی را تعیین و طرفین را احضار می کند، به دفاعیات طرفین گوش داده، مدارک را بررسی کرده و در نهایت رای را صادر می کند .

صدور رای بدوی: دادگاه پس از بررسی،حکم به محکومیت متهم یا برائت او را صادر می کند.

تجدیدنظرخواهی: طرفین می توانند ظرف مهلت قانونی نسبت به رای صادره اعتراض کرده و تقاضای تجدیدنظر در دادگاه تجدیدنظر استان کنند.

فرجام خواهی: در برخی جرایم سنگین امکان فرجام خواهی در دیوان عالی کشور وجود دارد که دیوان فقط از جهت انطباق رای با قانون پرونده را بررسی می کند.

اجرای حکم: پس از قطعی شدن رای پرونده به واحد اجرای احکام کیفری ارسال می شود تا مجازات تعیین شده به مورد اجرا گذاشته شود. در مواردی که حکم شامل جبران خسارت به شاکی نیز باشد این بخش نیز به همراه جنبه عمومی جرم اجرا می شود .

تفاوت دعاوی حقوقی و کیفری با تعاریف جداگانه

جدول مقایسه تفاوت دعاوی حقوقی و کیفری

برای درک بهتر و خلاصه تفاوت های اساسی میان این دو نوع دعوا جدول مقایسه ای جامع ارائه می شود:

تفاوت های کلیدی دعاوی حقوقی و کیفری

فراتر از جدول تفاوت دعاوی حقوقی و کیفری تفاوت های بنیادینی در نگرش، اهداف و پیامدهای این دو نوع دعاوی وجود دارد که درک آنها برای هر فردی مهم است. اصلی‌ ترین تفاوت دعاوی حقوقی و کیفری در موارد زیر خود را نشان می دهد :

• هدف و فلسفه بنیادین
• طرفین درگیر و نقش آن ها
• مرجع رسیدگی و صلاحیت
• نوع مجازات و جبران خسارت
• بار اثبات و اصل برائت
• نقش گذشت شاکی
• مراجع تجدیدنظر و فرجام خواهی

خطاهای رایج در انتخاب مسیر طرح دعوا

انتخاب نادرست مرجع قضایی می‌تواند باعث رد دعوا و اتلاف وقت و هزینه شود. بسیاری از افراد به دلیل ناآگاهی، پرونده خود را در دادگاه نامناسب مطرح می‌کنند. مشاوره با یک وکیل متخصص می‌تواند مسیر درست را نشان دهد و احتمال موفقیت در پرونده را افزایش دهد. آگاهی از نوع دعوا، مستندات لازم و مراحل رسیدگی، کلید موفقیت در هر پرونده است.

تفاوت های کلیدی دعاوی حقوقی و کیفری

پرسش‌ های متداول

آیا می‌توان یک دعوا را همزمان حقوقی و کیفری مطرح کرد؟
گاهی اوقات ممکن است یک عمل هم جرم کیفری داشته باشد و هم خسارت مدنی ایجاد کند. در این موارد، پرونده کیفری و حقوقی به صورت جداگانه مطرح می‌شود اما مدرک پرونده کیفری می‌تواند در دعوای حقوقی مؤثر باشد.

زمان رسیدگی به دعاوی کیفری بیشتر است یا حقوقی؟
به طور معمول، دعاوی کیفری به دلیل تحقیقات و پیچیدگی‌ها طولانی‌تر از دعاوی حقوقی هستند. دعاوی حقوقی با مدارک کامل و درست، می‌توانند در زمان کوتاه‌تری به نتیجه برسند.

آیا حضور وکیل در هر مرحله الزامی است؟
در دعاوی کیفری حضور وکیل حقوقی برای متهم اهمیت ویژه دارد. در دعاوی حقوقی، حضور وکیل اختیاری است اما می‌تواند روند رسیدگی را تسریع و احتمال موفقیت را افزایش دهد.

چطور بفهمیم پرونده کیفری است یا حقوقی؟

مهم‌ ترین تفاوت دعاوی حقوقی و کیفری در نحوه طرح دعوی است. در شکایت حقوقی باید یک دادخواست تنظیم کرده و آن را ارائه داد. اما در شکایت کیفری نیاز به تنظیم شکواییه دارید. به ‌همین دلیل اموری که دارای جنبه کیفری نیستند از طریق شکایت مورد پیگیری قرار نمی‌ گیرند.

نتیجه گیری

همانطور که ملاحظه شد، تفاوت دعاوی حقوقی و کیفری فراتر از یک تقسیم بندی ساده، به ماهیت و فلسفه وجودی سیستم قضایی بازمی گردد. در یک سو تلاش برای حل و فصل اختلافات فردی جبران خسارات و اعاده حقوق تضییع شده قرار دارد و در سوی دیگر،مبارزه با جرم، مجازات مجرمین و حفظ نظم و امنیت عمومی جامعه هدف گذاری شده است. 

شناخت دقیق این تفاوت ها نه تنها به وکلا و حقوقدانان بلکه به هر شهروندی که قصد طرح دعوا یا دفاع از خود را دارد، کمک می کند تا مسیر صحیح را انتخاب کرده و از اتلاف زمان،هزینه و انرژی جلوگیری کند. در این مقاله از آرمیتا لگال به تفاوت دعاوی حقوقی و کیفری پرداختیم و هر کدام از مفاهیم را جداگانه مورد بررسی قرار دادیم. چنانچه در این خصوص سوال یا نکته‌ای دارید با ما در میان بگذارید. برای دریافت مشاوره حقوقی می‌توانید از طریق راه‌ های تماس عنوان شده در وبسایت با کارشناسان ما در ارتباط باشید.